Từng là hai thái cực đối lập trong thế giới di động, Android và iOS ngày nay dường như đang xích lại gần nhau hơn bao giờ hết. Nếu trước đây phần cứng khóa chặt, hệ sinh thái phần mềm “vườn có tường bao” hay sự thiếu vắng tùy biến là đặc trưng riêng của Apple, thì qua thời gian, Android cũng dần tiếp nhận những đặc điểm này. Hãy cùng tincongnghemoi.com đi sâu phân tích quá trình “iPhone hóa” của hệ điều hành di động mở từng được ca ngợi.
Kỷ Nguyên “Wild West” Của Android Đã Khép Lại
Khi mới ra mắt, Android đứng ở vị trí đối lập hoàn toàn so với iOS của iPhone. Apple chọn con đường mã nguồn đóng, trong khi Android lại mở. Bạn khó có thể mở khóa hay jailbreak một chiếc iPhone dễ dàng, nhưng có thể root một chiếc Android chỉ trong vài giây. Khi việc sắp xếp lại các biểu tượng là giới hạn của tùy biến trên iOS, Android trao cho chúng ta chìa khóa mở cánh cửa của một vương quốc tự do.
Sideload ứng dụng (cài đặt ứng dụng từ nguồn bên ngoài), văn hóa modding mạnh mẽ, dễ dàng tiếp cận Google Play Store cho các nhà phát triển độc lập, những ứng dụng có thể liên kết với nhau để xây dựng các tự động hóa phức tạp, và các khái niệm phần cứng táo bạo, thử nghiệm đã biến Android thành “Linux của điện thoại” (hệ điều hành này cũng được xây dựng trên nhân Linux).
Những cộng đồng mạnh mẽ đã phát triển xung quanh sự cởi mở và quyền tự chủ mà Android mang lại, điều mà iOS với “khu vườn có tường bao” của nó khó có thể sánh được. Những người đam mê công nghệ và thích “vọc vạch” đã chia sẻ tài nguyên và giúp đỡ lẫn nhau trên các diễn đàn trực tuyến. Đó là một kỷ nguyên nổi loạn và đầy phấn khích.
Tuy nhiên, tất cả những điều đó đã lùi vào dĩ vãng. Hầu hết các nhà sản xuất hiện nay đều đã khóa chặt phần cứng của họ. Bạn không thể mở khóa bootloader trên hầu hết các điện thoại, và ngay cả khi bạn xoay sở để root được điện thoại, điều đó (gần như) chắc chắn sẽ làm hỏng các ứng dụng ngân hàng và ứng dụng được bảo vệ DRM như Netflix. Điện thoại Android hiện nay đều đi kèm với một thứ gọi là “Play Integrity API” – một công cụ báo cho các ứng dụng biết “đừng tin tưởng người dùng này” nếu họ đã root hoặc mở khóa điện thoại.
Cộng đồng modding Android phần lớn đã tan biến. Ngày càng ít các bản ROM tùy chỉnh (custom ROM) trôi nổi trên mạng, từng giúp kéo dài tuổi thọ điện thoại rất lâu sau khi nhà sản xuất ngừng hỗ trợ chính thức. Google cũng đang nỗ lực hạn chế khả năng sideload ứng dụng (chúng ta sẽ nói thêm về điều này sau).
OnePlus là ví dụ điển hình cho sự thay đổi này. Chiếc điện thoại OnePlus ban đầu là một “flagship killer” đi kèm với Cyanogen OS (được xây dựng dựa trên bản ROM tùy chỉnh CyanogenMod được yêu thích). Nó đã thực sự đáp ứng lời hứa bởi sở hữu các tính năng “sát thủ” với mức giá phải chăng. OnePlus khuyến khích modding và “vọc vạch”, điều này đã mang lại cho họ rất nhiều người dùng cao cấp. Các diễn đàn luôn sôi nổi với những cuộc thảo luận và tài nguyên về OnePlus.
Điện thoại OnePlus hầu như không có ứng dụng rác (bloatware); rất dễ dàng để mở khóa chúng, và chúng hỗ trợ các tùy chọn khôi phục tùy chỉnh (custom recovery options). Cuối cùng, OnePlus đã sáp nhập với thương hiệu điện thoại thông minh Trung Quốc Oppo, và giao diện Android tùy chỉnh của Oppo (ColorOS) đã “nuốt chửng” OxygenOS. Sau đó là sự khóa bootloader, nhiều bloatware hơn, bỏ lỡ các bản cập nhật phần mềm, và một hệ sinh thái khóa chặt kiểu Apple. Việc mở khóa và root những chiếc điện thoại này giờ đây gần như là điều không thể.
Kết Thúc Của Kỷ Nguyên Tùy Biến Chuyên Sâu Và “Vọc Vạch”
Với quyền kiểm soát hoàn toàn phần cứng điện thoại, bạn có thể đẩy khả năng tùy biến và modding lên mức cực đoan. Khi đó, bạn có thể thay thế firmware mặc định của điện thoại bằng một phiên bản hệ điều hành Android tùy chỉnh. Những bản ROM tùy chỉnh này sẽ có những tính năng mà Android chính thống không có. Bạn có thể tạo các bản sao lưu (snapshot backups) toàn bộ điện thoại, khôi phục mọi thứ, đến cả bố cục các ứng dụng trên màn hình chính của bạn.
Lấy ví dụ CyanogenMod. Ngày xưa, tôi có một chiếc Samsung Galaxy Europa chạy Android 2.2 (tên mã Android Froyo) với giao diện TouchWiz của Samsung. Theo thông tin chính thức, bạn không thể nâng cấp chiếc điện thoại đó vượt quá Android Froyo.
Đến khi Android Ice-cream Sandwich (Android 4.4) ra mắt, Samsung đã ngừng hỗ trợ cho điện thoại của tôi từ lâu. Tôi rất muốn trải nghiệm nó, nhưng là một học sinh cấp hai không có tiền, tôi không thể mua một chiếc điện thoại hoàn toàn mới. Vì vậy, tôi đã làm điều mà bất cứ ai trong hoàn cảnh của tôi đều sẽ làm vào thời đó: tôi root điện thoại và cài đặt CyanogenMod (ROM tùy chỉnh dựa trên Android ICS 4.4).
Tai nghe Edifier WH950NB kết nối có dây với điện thoại qua jack cắm AUX 3.5mm
Tôi vẫn nhớ cảm giác phấn khích tột độ lần đầu tiên nhìn thấy màn hình khởi động CyanogenMod trên chiếc điện thoại cũ của mình. Và cứ như thế, điện thoại của tôi đã có Android ICS, cộng thêm hàng tấn tính năng mà ngay cả Android 4.4 chính thức cũng không có. CyanogenMod đã giới thiệu các quyền ứng dụng tùy chỉnh rất lâu trước khi Android chính thống làm điều đó. Nó cho phép bạn kiểm soát chi tiết dữ liệu và phần cứng mà ứng dụng có thể truy cập, giống như bạn có trên các điện thoại Android hiện đại. Nó thậm chí còn có một nút “kill switch” để thu hồi quyền truy cập internet của bất kỳ ứng dụng nào.
Bạn có thể tùy chỉnh mọi thứ về giao diện người dùng một cách nguyên bản – font chữ, biểu tượng, thanh trạng thái, thanh thông báo, màn hình khóa, hoạt ảnh, widget, ánh xạ lại các phím cứng, tất cả mọi thứ. Tuyệt vời nhất là nó làm cho chiếc điện thoại cũ của tôi chạy nhanh hơn bao giờ hết so với phiên bản Android của Samsung.
Ngay cả khi bạn không thay đổi toàn bộ hệ điều hành, bạn vẫn có thể tùy chỉnh firmware gốc bằng các công cụ như Xposed một cách linh hoạt. Bạn có thể ép xung hoặc giảm xung CPU, đóng băng ứng dụng để tiết kiệm pin, cắt bỏ bloatware và giữ cho điện thoại của bạn hoạt động như mới rất lâu sau khi nhà sản xuất ngừng hỗ trợ.
Tinh thần của kỷ nguyên đó là quyền sở hữu hoàn toàn, bởi vì quyền truy cập cấp quản trị (admin-level access) đã biến Android thành một bức tranh, chứ không chỉ là một hệ điều hành. Tôi biết Android ngày nay đã bóng bẩy và mạnh mẽ hơn bao giờ hết, nhưng nó mang lại cảm giác được “giám tuyển”, không còn là sự tùy biến tự do.
Phần Cứng Android Đi Theo Lối Mòn Của iPhone
Chỉ trong một thập kỷ, mọi thứ đã thay đổi rất nhanh nên dễ bị bỏ qua, nhưng điện thoại của chúng ta đã mất đi rất nhiều tính năng. Mọi điện thoại thông minh từng có một jack cắm tai nghe phổ biến và đáng tin cậy, khe cắm thẻ nhớ microSD giá rẻ và có thể mở rộng, pin có thể tháo rời, chip FM radio và khe cắm SIM vật lý.
Sau đó là những chi tiết nhỏ nhưng tinh tế khác giúp cuộc sống dễ dàng hơn, như đèn LED thông báo, các nút chụp ảnh chuyên dụng, hoặc cổng hồng ngoại (biến điện thoại của bạn thành điều khiển từ xa cho TV, điều hòa hoặc hệ thống âm thanh).
Các nhà sản xuất nhận ra họ có thể bán nhiều phụ kiện hơn nếu loại bỏ các cổng kết nối, và việc chống nước điện thoại sẽ rẻ hơn nếu không có pin tháo rời. Điện thoại Android ngày nay chỉ là những “tấm bảng” kín mít với một cổng USB-C.
Điện thoại Android cũng từng rất dễ sửa chữa. Bạn có thể tháo nắp lưng bằng móng tay và thay nóng pin. Tương tự, bạn có thể thay thế camera, màn hình, nút bấm, cổng sạc, jack tai nghe, hoặc thậm chí toàn bộ màn hình. Tất cả những gì bạn cần chỉ là một chút kiến thức kỹ thuật và một chiếc tua vít nhỏ. Các cộng đồng mà tôi đã đề cập trước đây sẽ cung cấp cho bạn mọi tài nguyên cần thiết để sửa chữa điện thoại và các bản mod DIY.
Để sửa chữa một chiếc điện thoại Android ngày nay, bạn cần nhiều năm đào tạo và một bộ công cụ chuyên dụng. Điện thoại được niêm phong chặt chẽ với thiết kế không module, khiến việc thay thế một linh kiện bị hỏng mà không thay cả các linh kiện khác trở nên bất khả thi.
Theo đúng kiểu Apple, một số nhà sản xuất như Samsung đã thúc đẩy “sửa chữa ủy quyền” và hạn chế hoặc vô hiệu hóa các tính năng nếu họ phát hiện ra các sửa chữa không được ủy quyền. Samsung thậm chí còn buộc các cửa hàng sửa chữa “tháo dỡ” điện thoại được đưa đến nếu chúng có linh kiện không chính hãng (không mua từ Samsung). Hãy tưởng tượng bạn để điện thoại ở cửa hàng sửa chữa và quay lại thì thấy nó bị phá hủy.
Thiết Kế “Sao Chép” Và Sự Đơn Điệu
Chiếc điện thoại thông minh đầu tiên tôi mua bằng tiền của mình là Huawei Y9s. Nó đặc biệt bởi không có một cái notch (tai thỏ) xấu xí hay lỗ đục trên màn hình như mọi điện thoại thông minh trên thị trường hiện nay. Camera trước được gắn trên một module pop-up, mang lại cho bạn một màn hình hoàn toàn không bị gián đoạn. Nó có bất tiện không? Có. Nó có bị hỏng sau bốn năm sử dụng không? Cũng có. Nhưng nó không thể phủ nhận là tuyệt vời và vẫn là chiếc điện thoại yêu thích nhất mọi thời đại của tôi. Đã có đủ loại module như vậy.
Màn hình toàn cảnh không khuyết điểm của Huawei Y9s với camera selfie pop-up
Bạn còn nhớ LG Wing không? Tôi đã thử nó gần đây ở một cửa hàng điện thoại cũ. Nó có một màn hình thứ hai có thể xoay ra tạo thành hình chữ T. Bạn có thể xem YouTube trên một màn hình và cuộn bình luận trên màn hình kia.
Điện thoại LG Wing với màn hình kép xoay hình chữ T độc đáo
Anh họ tôi từng có một chiếc Samsung Beam. Nó trông giống một chiếc điện thoại thông thường, ngoại trừ việc nó có một máy chiếu hoạt động được tích hợp sẵn. Thậm chí còn có một chiếc điện thoại camera Samsung, đúng nghĩa là một chiếc máy ảnh kỹ thuật số giả dạng điện thoại Android.
HTC đã phát hành một chiếc điện thoại có camera 3D và màn hình 3D để xem những bức ảnh 3D đó. Sony đã chế tạo một chiếc điện thoại Android PlayStation có bàn phím chơi game trượt ra. Sau đó là những chiếc điện thoại module như Moto Z, điện thoại ý tưởng “Project Ara” của Google và LG G5. Bạn có thể thay nóng các linh kiện (camera, pin, DAC) như những khối lego và tự xây dựng điện thoại của riêng mình.
Điện thoại LG G5 với thiết kế module cho phép tháo lắp các thành phần
Các nhà sản xuất Android đã chấp nhận rủi ro, ngay cả khi rủi ro đó không phải lúc nào cũng mang lại lợi nhuận. Đó là một kỷ nguyên huy hoàng.
Ngày nay, mọi điện thoại Android chỉ là một tấm bảng bóng bẩy với một loạt ống kính camera quá khổ dính vào mặt lưng. Chúng đều trông giống nhau và mang lại cảm giác cũ kỹ, đến cả vật liệu được sử dụng để chế tạo chúng.
Ở mặt sau, bạn sẽ thấy một cụm camera lồi lên xấu xí có hình dáng và kích thước (khoảng) bằng một mặt bếp trên mọi chiếc điện thoại. Nếu chúng cứ tiếp tục lớn như thế này, chúng ta sẽ sớm dùng chúng làm giá đỡ điện thoại. Này, cuối cùng cũng có một tính năng mới! Sau đó, bạn lật nó lại và thấy một cái lỗ khoét hoặc tai thỏ khác làm hỏng màn hình vốn đã tuyệt đẹp.
Người dùng cầm Samsung Galaxy S25 Ultra, thể hiện kích thước màn hình lớn và thiết kế đồng nhất
Nói về màn hình, tôi nhớ những chiếc điện thoại nhỏ gọn. Mọi điện thoại thông minh ngày nay đều có màn hình khổng lồ, khó cầm nắm. Chiếc Samsung Galaxy S25 Ultra vừa ra mắt có màn hình 6.9 inch. Chiếc điện thoại thứ hai tôi mua bằng tiền của mình là một chiếc Huawei giá rẻ tên là P8 Lite. Nó có màn hình 5 inch vừa vặn hoàn hảo trong lòng bàn tay tôi, và tôi có thể chạm tới cả bốn góc màn hình bằng ngón cái. Nó nhỏ bé và đẹp đẽ. Hãy mang những chiếc điện thoại nhỏ gọn trở lại, làm ơn.
Google Đang Siết Chặt Khả Năng Sideload Ứng Dụng
Một điều mà bạn luôn có thể khoe với những người hâm mộ iOS là khả năng sideload bất kỳ ứng dụng nào của Android. Miễn là bạn có thể có được tệp APK, bạn có thể cài đặt nó trên điện thoại của mình. Hơn thế nữa, bạn thậm chí không cần phải dựa vào Google Play Store để tìm nguồn ứng dụng của mình vì bạn có thể cài đặt bất kỳ kho ứng dụng thay thế nào trong số hàng chục kho ứng dụng có sẵn cho người dùng Android. Một số trong số này chỉ cung cấp các ứng dụng mã nguồn mở, miễn phí. Google đã nhìn thấy điều đó và nói: “Đủ rồi đấy!”, và giờ đây đang thực hiện các bước cụ thể để hạn chế sideloading trên Android.
Google Play Integrity API mà tôi đã đề cập trước đây giờ đây có thể buộc người dùng Android phải cài đặt lại các ứng dụng được sideload từ Google Play Store. Tuy nhiên, ít nhất là hiện tại, việc có bao gồm kiểm tra tính toàn vẹn này trong ứng dụng của họ hay không còn tùy thuộc vào nhà phát triển.
Tôi không muốn thổi phồng vấn đề này lên và làm cho nó có vẻ như Google đang muốn vô hiệu hóa hoàn toàn sideloading. Tuy nhiên, có một mô hình đáng lo ngại ở đây bởi vì Google rõ ràng đang thúc đẩy việc trao cho Play Store quyền kiểm soát tập trung đối với việc phân phối ứng dụng Android. Việc gỡ bỏ các dịch vụ của Google khỏi một chiếc điện thoại Android đã khó khăn một cách đáng kinh ngạc, vì rất nhiều ứng dụng chúng ta sử dụng hàng ngày đều dựa vào Google Services để hoạt động bình thường. Ngày càng nhiều cảnh báo, hạn chế chặt chẽ hơn và cài đặt ẩn liên tục xuất hiện với mỗi phiên bản Android mới.
Điều này sẽ biến Android thành “khu vườn có tường bao” của Google, làm cho hệ điều hành này thậm chí còn được “chăm sóc” và đồng nhất hơn hiện tại. Đối với chúng ta, điều đó có nghĩa là ít lựa chọn và ít tùy biến hơn.
Android đã đánh mất những gì đã tạo nên sự đặc biệt của nó ngay từ đầu. Chúng ta, những người đam mê công nghệ, từng rất phấn khích về sự cởi mở và tự do mà nó mang lại. Tôi không nhớ lần cuối cùng mình cảm thấy phấn khích về một bản phát hành Android mới, một chiếc điện thoại hay phần mềm mới là khi nào. Nếu tôi muốn iOS, tôi đã mua một chiếc iPhone rồi.
Lời kết: Xu hướng “iPhone hóa” của Android đang là một thực tế khó chối cãi. Bạn nghĩ sao về sự thay đổi này? Liệu Android có nên giữ vững bản sắc mở của mình, hay sự đồng nhất là xu thế tất yếu của thị trường? Hãy chia sẻ ý kiến của bạn trong phần bình luận bên dưới nhé!
